«Уникаль шәхес»: Валерий Зарубин 200 дән артык керәшен нәсел агачы төзегән

Валерий Георгиевич 1964 елның 19 апрелендә Башкортстанның Бакалы районы Иске Сарашлы авылында дөньяга килә.

Балачактан ук аны  «Ни өчен без керәшен? Кемнәр алар? Исеме кайдан килеп чыккан?» , «Зарубиннар нәселе каянкилеп чыккан?» дигән сораулар борчый.

Ул әбисеннән керәшеннәр тормышы, йола-гадәтләре, ата-бабалары, авыл тарихы турында сөйләгәннәрен тыңлап үсә — һәм бу сөйләгәннәр аның күңеленә гомерлеккә уела.

Туганнары арасында беренче комсомол, пионер оешмасын оештыручылар, беренче коммунист, беренче милиционер кебек күренекле шәхесләр булуы Валерий Зарубинга да маяк булып тора — ул тормышын туган як тарихын өйрәнүгә һәм нәсел агачларын төзүгә багышларга карар кыла.

1983–1985 елларда Совет Армиясе сафларында хезмәт итә. Армиядән кайткач, әбисе һәм авылның өлкән буын кешеләре сөйләгәннәрен язып ала башлый. 2002 елдан архив документлары белән эшли. Үзе әйткәнчә, бу эштә аңа ярдәм итүчеләр, өйрәткән остазлар табылу зур бәхет була. Шул ук елны ул үзенең гаиләсенең беренче нәсел агачын төзи. Анда 1630 елдан башлап 13 буын туганнары теркәлә.

2007 елда беренче республикакүләм «Шәҗәрә» конкурсында катнашып, III урынны яулый. Шуннан соң кешеләр аңа ярдәм сорап мөрәҗәгать итә башлыйлар. 2009 елдан башлап Валерий Георгиевич архив материалларын бастыра.

Нәсел агачларын өйрәнү Сарашлы, Боҗыр, Корчай, Ахман һәм башка авылларның тарихын ачыкларга мөмкинлек бирә. Аның тикшеренүләренә караганда, XVIII гасыр башында районда өч керәшен катлавы яшәгән:
— нагайбаклар (казаклар);
— керәшен типтәрләре;
— ясаклы иске керәшеннәр (Татарстаннан күчеп килүчеләр).

 Валерий Георгиевич үзе болай ди:

«Үземнең нәсел агачымны төзегәндә, мин чиркәү язмалары, ревизия әкиятләре, халык санын алу мәгълүматлары белән ничек эшләргә икәнен аңладым. Шуннан соң керәшен авыллары тарихын өйрәнүгә керештем. Документлар күрсәткәнчә, керәшеннәр Татарстан территориясеннән күчерелгән. Башкортстанның керәшен авылларын өйрәнгәч, мин үз җирләребезгә кешеләрнең Минзәлә өязеннән күчергәннәрен аңладым. Аннары ата-бабаларны алга таба өйрәнү өчен мин Мәскәү документларын карый башладым. Шулай итеп, шыпырт кына Уфадан Мәскәү архивына кадәр барып җиттем»

Уфа тарихи архивында, Татарстан Республикасы Дәүләт архивында, Мәскәүдәге Россия Дәүләт борынгы актлар архивында эшләп, Валерий Зарубин 200 дән артык керәшен нәсел агачы төзи. Әлеге нәсел агачлары Бакалы районы тарихын гына түгел, Татарстанның 250 тән артык керәшен авылы тарихын да өйрәнергә мөмкинлекбирде. Шуларның 70 тән артыгы элеккеге Минзәлә өязендә урнашкан керәшен авыллары карый.

Валерий Зарубин төрле туган якны өйрәнүчеләр форумнарында даими катнаша: Чиләбе өлкәсенең Нагайбак районындагы керәшен туган якны өйрәңүчеләр форумында; Казанда һәм Мәскәүдә ел саен үткәрелә торган «Раштуа укулары»нда; Яков Емельянов исемендәге мәдәни үзәк оештырган «Ыру агачы» Бөтенроссия форумында.

Башкортстанның туган якны өйрәнүчеләренең беренче форумында (2021 ел) Валерий Георгиевичны Башкортстанның мактаулы туган якны өйрәнүчесе дип таныдылар. Шулай ук, 2021елда Валерий Георгиевич Зарубинга «Тарихи-мәдәни мирасны саклауга зур өлешкерткәне өчен» Башкортстан Республикасы Дәүләт Җыелышы — Корылтае Рәисе Константин Борисович Толкачевтан рәхмәт белдерелде.

Үз төбәгенең тарихы белән мавыккан талантлы Валерий Зарубин белемнәре белән рәхәтләнеп уртаклаша, теләгән кешеләргә нәсел агачларын төзергә булыша. Үз нәселен чын-чынлап өйрәнергә теләүчеләргә Валерий Георгиевич үз сүзендә нык торырга һәм сабыр булырга киңәш итә.

Я.Емельянов исемендәге мәдәни үзәк