Фронтовик язмалары (дәвамы)

«Җиңелмәс» немецларның хәле
Сталинград янында немец-фашист гаскәре чолганышта калгач, аларга продукт, сугыш кирәк-ярагын самолеттан парашют белән ташладылар. Һәр төнне немец самолетлары килеп, әйберләр ташлап китәләр. Сигналларын белеп алгач, немец самолетлары тавышы ишетелүгә, һавага өч кызыл ракета җибәрәбез. Немец очучылары шул сигнал буенча әйберләрен ташлыйлар. Немецларга дигән әйберләр безгә дә эләгә. 

Немецлар, чолганыштан чыгу өчен, безнең участокка ике мәртәбә һөҗүм итеп карадылар. Без тимер юл кырыенда оборонада идек. Берсендә безнең дивизия торган участокка илле-алтмыш танк, бик күп җәяүле гаскәр һөҗүмгә күчте. Башта безгә каршы артиллерия бик каты атты, аннан соң танклар, җәяүле гаскәр һөҗүм итте. Безнең миномет ротасына җәяүле гаскәрне танклардан аерып калдырырга приказ бирелде. Без «заградительный» миномет уты ачтык. Җәяүле немецлар танклардан аерылды, кача башладылар. Бик күп солдатлары кар өстендә үлеп калды. Танкларның утыздан артыгын артиллеристлар пушкадан атып яндырдылар, калганнары качты. Бездән дә үлүчеләр булды. Немецларның чолганышта калган гаскәрләрен көн саен кысрыкладык. 

Миномет урнаштыру өчен карны җиргә кадәр казып, окопны кардан гына ясадык. Үзебез йоклар өчен кар эченә оя ясап, икешәр солдат бер ояда йокладык. Беребезнең шинелен аска җәябез, икенче шинельне өскә ябынабыз. Безнең киемнәр җылы, туңмадык. Ашату өчен кухня безнең янга килеп җиткәнче, аш бозланып ката. Ипи дә бозланып ката, аны балта белән ватып бүлдек. Бозлы ашны, бозланып каткан ипине кимереп ашадык, салкын тимәде, чирләмәдек. 

Немец армиясен тар-мар иткәнче, көн саен диярлек, позициябезне алмаштырып тордык, алга бардык. Хәзер 1941 елгы чигенү түгел, алга баргач, безгә күңелле. Немецлар җәйге киемнән генә: башларында — пилотка, күбесенең аягында — агачтан ясалган аяк киеме. Туңмас, өшемәс өчен, башларына шәл чорнаганнар, аякларына да шәл чорнаганнар, аякларын тагын шәл яисә одеял кисәге белән ураганнар. Ахырда, бишәр, унар меңләп пленга бирелә башладылар. Немец солдатларының нинди кыяфәттә икәнен үзең күрмәсәң, кеше сөйләгәнгә ышанмас та идең. «Җиңелмәс немец армиясе» дип, без көлдек. Сталинград янында немец-фашист гаскәрләрен тар-мар итеп бетергәч, погоннар бирделәр. 

Белградтан Днепрга кадәр 
1943 елның апрель аенда поездга төяп, безне Воронеж өлкәсенең Лиски станциясе янындагы Старая Покровка авылына китерделәр. Монда торганда өйдән посылка алдым, май ае иде. Ул посылканы 1942 елның октябрь аенда салган булганнар. 

4 майда Курск өлкәсенең Советский районына күчерделәр. Фронт безгә туксан километр иде. Без монда 16нчы линия оборонасы кордык. Немецлар һөҗүмгә күчкәч, безне дә сугышка керттеләр. 

1943 елның 5 августында, каты сугышлардан соң, Белград шәһәрен азат иттек. Аннан соң Харьков шәһәрен дә азат иттек. Безнең дивизиягә Харьков исеме бирелде. Харьков өчен сугышкан көннәрдә партиягә член итеп алдылар. Полтава, Кременчуг шәһәрләрен азат итеп, Днепр елгасына килеп җиттек. 

Белградтан алып Днепрга кадәр фашистлар коточкыч ерткычлыклар эшләгәннәр. Авыллар барысы да яндырылган, шәһәрләр җимерек, кешеләрен Германиягә куып алып киткәннәр. Күбесен атып, асып үтергәннәр. Терлекләрне дә Германиягә куганнар, алып китә алмаганын атканнар. Һәркайда — янган авыллар, үле гәүдәләр. Болар минем күз алдымнан һич тә китми, онытылмый. 

Кременчугтан егерме километр чамасы көньяктарак Днепрны кичеп, уңьяк ярда сугыша башладык. Безнең плацдарм кечкенә, күпме сугышсак та плацдармны зурайта алмадык, немецлар бик каты каршылык күрсәттеләр. Безнең 116нчы укчы дивизия разведчиклары бик күп һәлак булгач, безне 178нче аерым разведка ротасына разведчик итеп күчерделәр. 

Днепр ярында безнең дивизиягә бик каты сугышырга туры килде. Немец самолетлары бомбага тотты, көннәр буе артиллерия, миномет уты яудырдылар. Кайбер көннәрне өчәр мәртәбә немецларның атакасын кире кага идек. Дивизия командиры генерал да безнең белән бергә траншеядә немецларга каршы сугышты. 

Разведкадагы авырлыклар 
Бер көнне мине авыр снаряд окопта күмеп калдырды, иптәшләрем актарып алдылар Контузияләндем, унбиш көннән артык ишетмәдем, баш шаулады, аннан соң акрынлап рәтләндем. Ленинградтан бирле бергә булган казах иптәшем Куҗахметовны снаряд тиеп үтерде. Бу плацдармда бик күп немецны кырдык, безнең дә бик күп сугышчылар һәлак булды. Беркадәр вакыттан соң, безне бу плацдармнан алып, Кировоград өлкәсенә күчерделәр. Монда бер авылда озак торырга туры килде. Разведкага барганда күп иптәшләр сафтан чыкты. Бер төнне «тел» алырга баргач, алты кешебез яраланды, дүрт иптәшебез үлде. Үле гәүдәләрен алып кайттык, «тел» ала алмадык. Ротада разведчиклар аз калгач, яңадан разведчиклар өстәлгәнче, унбиш көнләп заданиегә йөртмәделәр. 

Без Онуфриевка, Сметановка, Знаменка станцияләрен азат иттек. 1944 елның мартында Каменка станциясеннән һөҗүмгә күчтек. Корсунь-Шевченко группировкасын тар-мар итеп бетергәч, безне көньякка күчерделәр. Кировоград шәһәрен азат иттек. Кар бетте, бар җир сазга әйләнде, машиналар туктады. Сазлы җирдә разведкага йөрү бик кыен булды. Умань шәһәрен азат иттек. Бу шәһәрдә немецлар ун меңләп машиналарын калдырып качтылар. Бессарабиягә (Молдавия ССР) кергән көнне алты сугышчыны виноград аракысы эчертеп агулап үтерделәр...

Пычрак булса да, безгә яхшы иде. Немецлар — паникада, барлык нәрсәләрен ташлап качтылар. Һәр авылда — урам тулы халык, безне шатланып каршы алдылар, кунак итеп сыйладылар. Бельцы шәһәрен дә азат иттек.

Румыния җиренә кергәч 
1944 елның 10 апрелендә Прут елгасын кичеп, Румыния җиренә кердек. Без Яссы шәһәреннән унике километр ераклыкта туктарга мәҗбүр булдык. Безнең тылдагылар, пычрак булу сәбәпле, артта калды, сугыш кирәк-ярагы бетте диярлек. Немецлар качканда әйберләрен ташлап бетерделәр. Шулай итеп, без дә алга бара алмадык, немецлар да безне Румыния җиреннән куып чыгара алмадылар. Көн саен безгә өстәмә көчләр килде, немецлар да ныгый барды. 

Без оборонага туктаган урыннан көньякта куе имән урманы бар, урмандагы тау башында монастырь урнашкан. Бу таудан безнең тылга карасаң, сиксәнйөз километр ераклыктагы авыллар күренә. Шушы биеклек өчен бик каты сугышлар булды, бу урман юкка чыкты, кырылды, юан-юан имәннәр дә чыдамады, ауды. Немецлар безне Прут елгасының сул ягына куып чыгарырга тырыштылар. Франциядән бик күп армия, техника китерделәр. 1944 елның 30 маенда, таң аткан вакытта немецлар безнең дивизия участогына артиллериядән, минометлардан бик каты ут ачтылар, самолетлары бомбага тота башлады. Ике сәгать шулай атканнан соң, немецлар һөҗүмгә күчте. Немецларның артподготовкасы башлану белән, безнең кухняны ватып ташлады. Повар үлде, штаб, хозчасть Прутның икенче ягына качты. Безгә өч тәүлек буена ашарга-эчәргә китерә алмадылар. Ярый әле, сугыш кирәк-ярагы җитәрлек иде. 

Немецлар һөҗүменең беренче көнендә бездән сул яктагы полк өч километрга чигенде, башка урында немецлар уңышка ирешә алмадылар.
Һавада да, җирдә дә... 
Икенче көнне немецлар төп көчләрен безнең участокка юнәлттеләр. Немец самолетлары безне көне буе бомбага тоттылар. Йөз иллеләп танк, басу тулы немец солдаты безгә һөҗүм итте. Кырыгар, иллешәр самолетлы биш группа безне пикировать итеп, бомбага тотты. Бәхеткә, безнең блиндажга бомба туры тимәде, блиндаж тирәсе бомба чокыры белән тулган иде. Бомба шартлаудан колаклар томаланып бетте. Безнең оборона участогында үлүчеләр, яраланучылар хисапсыз күп булды. Немецларның атакаларын кире кактык. 

2 июньгә каршы төндә безнең иллеләп танк немецлар алган авылга һөҗүм итте. Бер генә танк та ул авылдан чыкмады, берничә танкист кына исән чыкты. Алар анда сугышның каты булуын, бик күп немецларны, техникаларын кыруларын, алтмышлап танкларын яндыруларын сөйләделәр. Ул көннәрдә һавада безнең һәм немецларның самолетлары, болыт шикелле, кояшны каплый иде. Һавада да бик каты сугыштылар. Һава сугышында немецларның да, безнең дә күп самолетлар бәреп төшерелде. Янган немец самолетлары күбрәк иде. 

5 июнь көнне сугышканда безнең траншеягә үк керделәр. Безнең блиндажга ике немец солдаты атылып кергән иде, автоматтан атып үтердек. Траншеяләрдән куып чыгардык, күбесе үлеп калды. Озак та үтмәде, тагын бер группа безнең траншеягә үк килеп җитте. Патроннар беткән иде, ахыргы гранаталарны немецлар өстенә ыргыттык та, гранаталар шартлаган вакытта арттан окопларга йөгердек. Телефонистыбыз траншеядә калган иде, ул безнең хәл турында штабка хәбәр итеп өлгергән. Безгә өстәмә көчләр килде, немецларны траншеядән куып чыгардык, үлгән солдатларын калдырып качтылар. 

Немецлар алган биеклекне яңадан алу өчен 6 июньгә каршы төндә уналты разведчикны сугышка җибәрделәр. Мин ул группага эләкмәдем. Безнең разведчиклар ул биеклекне алдылар, оборонага урнаштылар. Көндез немецлар биеклекне яңадан сугышып алдылар, безнең разведчиклар шул биеклектә калдылар. Монастырь урнашкан биеклек өчен сугыш бигрәк каты булды. Көндез ул биеклекне немецлар сугышып ала, төн җитүгә безнең солдатлар немецларны аннан куып чыгаралар. Көндез тагын — немецлар, ә төнлә безнекеләр сугышып ала. Ахырдан ул биеклек безнеке булып калды. Немецларның бу һөҗүме 8 июньгә кадәр дәвам итте. Немецлар безнең частьларны чигендерә алмадылар. 

8, 9 июньдә, төнлә белән, Америка самолетлары Яссы шәһәрен бомбага тоттылар.

Расчет командиры булгач 
Сталинград янында сугышканда безнең миномет ротасы командиры өлкән лейтенант Грачев иде. Анда сугыш тәмамлангач, аны Мәскәүгә укырга җибәрделәр. 1943 елның март ае. Укып бетергәч, аны тагын безнең дивизиягә кайтарганнар иде. 10 июнь көнне ул мине үз янына, дивизия штабына чакыртты. Аңа капитан чины бирелгән, безнең дивизия генералының адьютанты булып эшли икән. Миңа генералны саклап йөрергә куштылар. Ике ай чамасы генералны саклап йөрдем, бик рәхәт булды. 

1944 елның 5 августында мине дивизиянең зенит-пулемет ротасына күчерделәр. Монда күчкәч, биш көн ял йортында ял иттем. Мине расчет командиры итеп билгеләделәр.

Бу вакытта безнең фронт бик зур һөҗүмгә әзерләнә иде. Унбиш тәүлек буе көне-төне, бертуктаусыз, барлык юлларны тутырып, армия, техника фронтка килде. Дошман самолетларына һавада күренергә бөтенләй мөмкинлек бирмәделәр — һавада безнекеләр тулысынча хуҗа булды. Ә 1941 елны, без чигенгән вакытта, немец самолетлары аерым кешеләр артыннан да атып, очып китәләр иде. Бер көнне без бер солдат белән икәү шундый хәлгә очраган идек: немец самолеты өч мәртәбә әйләнеп килеп безгә пулеметтан атып китте. Ярый әле, безгә пуля тимәде. Ә хәзер бөтенләй башка хәл. Арттан килгән артиллеристлар пушкаларын позициягә урнаштыру өчен урын таба алмый аптырадылар.

19 август төнендә алгы сызыкка барганда безнең машина чокырга туры килеп ауды, чөнки машиналар ут яндырмый гына киләләр иде. Бер солдатның өстенә эре калибрлы пулемет төшеп, кабыргаларын сындырды. Шофер, без аңга килгәнче, качкан иде. Аннан соң безне икенче машина алгы сызыкка китерде. 

20 август көнне, ике сәгать ярым артиллерия хәзерлеге булганнан соң, һөҗүмгә күчтек. Алгы сызыктан унбиш километр ераклыкка кадәр һәр квадрат метр саен снаряд, мина, бомба төшмәгән җир калмаган иде. Немецларның үлмәгәннәре, барлык коралларын ташлап, әсирлеккә бирелде, кача алганнары качты. Яссы шәһәрен сугышып алдык. Аннан соң Васлуй, Хуши шәһәрләрен алдык. Васлуй өчен сугышканда, мина тиеп, капитан Грачев үлде.

Язманың башы

Дәвамы (2 нче өлеш)

Дәвамы (3 нче өлеш)