Фронтовик язмалары (дәвамы)

Разведкада чакта
Бер көнне безнең взводны разведкага җибәрделәр. Без, унбишләп солдат, велосипед белән идек. Үзебезнең частьтан 15 километр чамасы артка, олы юлдан немецларга таба киттек. Безгә немецларның кайда икәнлекләрен белергә задание бирелде. 

Немецларны очратмадык, зур елга аша салынган күперне чыгып, үзебезнекләр ягында, урман кырыенда туктадык. Шунда төнлә йокладык. Күперне сапёрлар шартлатырга әзерләделәр, урман эчендәге юлга да миналар куйдылар. 

Икенче көнне таң атканда бездән артта нәрсәдер бик каты шартлаган тавышка уяндык. Без, берничә солдат, тикшерергә киттек. Үзебезнең машина безнең сапёрлар куйган минага туры килеп шартлаган икән. Янында кешеләр юк. Машинада бик күп ашамлык иде. Аларны алып, иптәшләр янына кайттык һәм һәрберебезгә дә бүлдек. 

Шулвакыт немецларның берничә машинасы, броневиклары күпердән чыгып килгәнен күрдек. Ниндидер сапёрлар күперне шартлата алмаганнар. Күпердән чыккач, немецлар машиналардан сикереп төшеп, безгә таба килә башладылар. 

Без винтовкалардан аларга ата башладык. Немецлар броневиклардан, машинага көйләнгән пулеметлардан безгә көчле ут ачтылар, шартлый торган пулялар тавышыннан кайдан кем атканын да аңларлык булмады. Үзебезнең частька кайтып, немецларның килеп җиткәнен хәбәр итәргә кирәк иде. Без урман эченнән, шуыша-шуыша, чигенә башладык. Үлүче иптәшләр булмады, биш кешебез яраланды. 

Сугышчан иптәшем Әхмәт Фәтхуллин да яраланды, аягының үкчәсенә шартлый торган пуля тиде. Үзебезнекеләр янына кадәр, алты километр чамасы култыклап алып чыктым. Аны госпитальгә озаттылар. Кайбер яралылар шунда калдылар. 

Немецлар турында командирга хәбәр иттек. Штаб начальнигы Шарко безне үзе белән тагын разведкага алып китте. Бер километр чамасы китеп, урманга таба тауга менә башладык. Урман кырыена килеп җитүгә, немецлар да броневикларыннан, пулемёттан атып каршы алдылар. Без юл кырындагы канауга ятып беттек. Штаб начальнигы, атын ташлап, әллә кая югалды 

Дошман белән очрашу
Немецлар, бертуктаусыз, безгә таба берничә пулеметтан аталар, баш очыннан гына пулялар сызгырып оча. 

Бераз канауда яткач, шуышып, урманга кереп киттем. Урман эченә керсәм, безнең бер сол дат та юк, әллә кая киткәннәр. Атышкан тавышлар да туктады. Иптәшләремне эзләп, басуга чыктым, анда да бер кеше дә юк. Яңадан урманга кердем. Ерак түгел автоматтан аткан тавыш ишетелде. Шул якка киттем.

Кара киемле кешеләрне күргәч, болар безнең сапёрлар дип, агач арасыннан карый-карый, шул якка юнәлдем. Егерме биш метрлап калгач, мин боларның немецлар икәнен таныдым. Кулларына автомат тоткан биш-алты немец, каядыр карап, сөйләшеп торалар. Мин килгән якка карамыйлар. 

Минем кулда мылтык кына иде. Әгәр дә автоматым булса, мин аларга бер генә очередь бирсәм дә дөмеккән булырлар иде. Мин аларга атарга батырчылык итмәдем, кире йөгердем. 

Алар мине күреп, автоматтан ата башладылар. Агачлар мине пулядан сакладылар. Урманнан йөгереп чыгып, йөз метрлап йөгереп барганнан соң, канау очрады, мин шунда сузылып яттым. 

Немецлар, урман кырыеннан, мин яткан җиргә ата башладылар. Мин дә ике мәртәбә атып җибәрдем. Немецлар тагын ярсып ата башладылар. Канау мине үлемнән коткарды. Немецлар урманнан басуга чыгарга курыктылар бугай, урманнан чыкмадылар. Канау сай иде, башны аз гына күтәрүгә немецларны күреп була. Немецлар аткан пулялар баш очыннан гына выжлап очалар, канау кырыена килеп тияләр.
Мин, түш белән, башны кал кытмыйча, ике йөз метр чамасы шуышып бардым, аннан безнекеләр ягына таба юнәлгән тирәнрәк канау башланды, мин дүрт аяклап үрмәләп киттем. Ул канау эче тулы кып-кызыл каен җиләге иде, берсен дә ашап булмады. Үрмәләргә комачаулагач, противогаз сумкасына тутырылган барлык ашамлыкларны ташлап калдырдым. 

Тагын дүрт йөз метрлап үрмәләгәч, үзебезнең оборонага килеп җиттем. Тезләр суелып беткән иде. Ул көнне әллә ничә мәртәбә үлемнән котылырга туры килде.

Чигенү газаплары 
Караңгыга кадәр шунда немецлар белән сугыштык, кич белән тагын чигенә башладык. Шул көнне безнең батальон полктан аерылган. Полктан аерылган килеш, бер ай чамасы сугыша-сугыша чигендек. Берничә мәртәбә чолганыштан чыгарга туры килде. 

Икенче көнне безнең батальон урман кырыенда оборонага туктады. Төштән соң немецлар тагын күренделәр, кичкә кадәр сугыштык. Кич булгач сугыш тынды, чөнки немецлар төнлә сугышмыйлар, ял итәләр. Окоптан чыгып, иптәшләрем янына киттем.

Окопларда иптәшләрем юк, әллә кая киткәннәр. Йөри торгач, берсен очраттым. Аның белән юлга чыктык, беркайда да тавыш ишетелми, караңгыланды. Канауга ятып, бер сәгать чамасы тыңладык. Бернинди тавыш юк. Канаудан торып, хуторга киттек. 

Бер өйгә кереп, үзебезнекеләр турында, немецлар турында сораштык, хуҗа бернәрсә дә әйтә алмады. Төнлә кая барырга да белмичә, шул өйдә кунарга калдык. Төн буе йоклап булмады. Иртән торып ашап, шоссега таба чыгып киттек. Шосседа үзебезнекеләрне очраттык. Бераз баргач, безнең батальон урманга керде. 

Урманга кереп бераз баруга, безгә алдан да, арттан да, уңнан да, сулдан да ата башладылар, миналар юлга төшеп шартларга тотынды. Без тиз генә таралышып, атыша башладык. Сугыш көне буе дәвам итте. 

Козгынчы егете батырлыгы 
Немецлар безне чолгап алганнар иде, чолганыштан чыгармыйча, барыбызны да үтереп бетермәкче булдылар. Үлүчеләр, яраланучылар бик күп булды. Немецлардан да үлүчеләр, яраланучылар шактый булгандыр. 

Кичкә таба батальон командиры исән калган солдатларны бергә җыйды да, немецларга атака ясап, чолганыштан чыктык. Анда кемнәр үлгән, яраланып калган — белүче булмады. Алар, актык мөмкинлеккә кадәр батырларча сугышып, шунда калдылар. Ул солдатларның әниләренә «хәбәрсез югалды» дигән язу гына килгәндер... 

Бер көнне көндез Түбән Козгынчы авылы егете Нәкыйп, станоклы пулемет белән, безнең гаскәрләрнең чигенүен каплап тору өчен, иптәше белән оборонада калды. Алар немецларны юлга чыгармыйча, безнең гаскәрләрнең чигенүен каплап, бик озак пулеметтан аттылар. Без ерак ук киткәч тә аларның пулемет тавышлары ишетелә иде әле. Нәкыйп кайтмаган, әнисенә «хәбәрсез югалды» дигән язу гына килгән. 
Күп иптәшләр батырларча сугышып, сугыш кырында ятып калдылар. Аларның да күбесенең әниләренә «хәбәрсез югалды» дигән язулар килгәндер...

Язманың башы